یاسای هاوسەرگیری عێراق و بە شوودانی منداڵ: پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ

یاسایەکی مشتومڕاوی لە عێراق توڕەیی و نیگەرانی لەسەر هاوسەرگیری منداڵان دروستکردووە، ئەمەش پرسیاری

 ڕەخنەگرانەی لەسەر مافەکانی ژنان و خۆشگوزەرانی منداڵان و ڕۆڵی ئایین لە یاساداناندا دروستکردووە. هەموارکردنەوەی پێشنیارکراوی یاسای باری کەسیی عێراق ژمارە ١٨٨ی ساڵی ١٩٥٩ ڕێگە بە دادگا ئاینییەکان دەدات مافی هاوسەرگیری دیاری بکەن، کە ئەگەری هەیە ڕێگە بە هاوسەرگیری کچانی تەمەن نۆ ساڵان بدات. ئەم گۆڕانکارییە یاساییە لەگەڵ هەندێک لێکدانەوەکانی فیقهی ئیسلامیدا هاوتەریبە بەڵام پێچەوانەی ستانداردە نێودەوڵەتییەکانی مافی مرۆڤە.

دەرکردنی یاساکە

پێشنیاری دابەزاندنی تەمەنی هاوسەرگیری بۆ یەکەمجار لە ساڵی ٢٠١٧ وەک هەموارکردنەوەی یاسای باری کەسی عێراق خرایە ڕوو، کە لە سەرەتادا یەکێک بوو لە پێشکەوتووترین یاساکانی خێزان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بەپێی یاسای ساڵی ١٩٥٩، کەمترین تەمەنی یاسایی هاوسەرگیری بە ١٨ ساڵ دانرابوو، بەجۆرێک کە ڕێگە بە هاوسەرگیری دەدات بە ١٥ ساڵ بەپێی ڕەزامەندی دادوەری. بەڵام ئەم هەموارکردنە نوێیە- کە لایەنە ئیسلامییە کۆنەپەرستەکان پاڵیان پێواوە- ئامانجی بە یاساییکردنی هاوسەرگیری منداڵانە لەسەر بنەمای لێکدانەوە ئایینییەکان.

ئەم هەموارکردنە زۆر کاریگەرە لەلایەن هەندێک زانای ئیسلامییەوە کە دەڵێن بەو پێیەی پێغەمبەر محەمەد لە تەمەنی نۆ ساڵیدا لەگەڵ عائیشە هاوسەرگیری کردووە، پێشینەیەک دادەنێت. مشتومڕ لەسەر تەمەنی عائیشە هێشتا مشتومڕاوییە، سەرچاوە مێژووییەکانی سەحیحی بوخاری و سەحیح موسلیم باس لەوە دەکەن کە لە کاتی دەستگیرانیدا تەمەنی شەش ساڵ بووە و لە کاتی تەواوکردنیدا تەمەنی نۆ ساڵ بووە. لە کاتێکدا هەندێک لە زانایان تەحەدای متمانەپێکراوی ئەم ڕاپۆرتانە دەکەن، بەڵام پیاوانی ئایینی کۆنەپەرست لە عێراق بەردەوامن لە بەکارهێنانیان بۆ پاساوهێنانەوە بۆ دابەزاندنی تەمەنی هاوسەرگیری.

سەرەڕای دژایەتییەکی بەرفراوانی ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و چالاکوانانی مافی ژنان و گروپە عەلمانیەکان، لایەنگرانی یاساکە پێداگری لەسەر ئەوە دەکەن کە یاساکە لەگەڵ بنەماکانی شەریعەتدا هاوتەریب بێت. ئەم هەنگاوە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕێکخراوەکانی وەک هیومان ڕایتس وۆچەوە بە شێوەیەکی بەرفراوان ئیدانە کراوە و هۆشداری دەدەن لەوەی دەرگا بەڕووی دەستدرێژی سیستماتیکی کچانی گەنجدا دەکاتەوە.

زەواجی زۆرەملێ لە کۆمەڵگەی کوردی و عێراقیدا

لە کاتێکدا کە هاوسەرگیریی منداڵان لە سەرانسەری عێراقدا پرسێکە، بەڵام بە تایبەتی لە کۆمەڵگا گوندنشینەکان و کۆنەپەرستەکاندا، لە نێویاندا کۆمەڵگەی کوردیشدا باو بووە. زۆرێک لە کچان بەهۆی فشارە کۆمەڵایەتی، ئابووری، یان خێڵەکییەکانەوە بە پێچەوانەی ویستی خۆیان هاوسەرگیری 

دەکەن. خێزانەکان بە بینینی کچان وەک بارگرانییەکی دارایی یان کاڵایەک، هاوسەرگیری ڕێکدەخەن لە بەرامبەر پارە، زەوی،

 یان هاوپەیمانی سیاسی.

تێڕوانینی کولتووری بۆ ژن وەک موڵک، کێشەکە گەورەتر دەکات. لە زۆر حاڵەتدا کچانی گەنج وەک ئامرازی موزایەدە لە ناکۆکییەکانی خێڵەکیدا مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێت یان بۆ یەکلاییکردنەوەی کێشەی خوێن (فاسڵ) بەکاردەهێنرێن. سیستەمی یاسایی هیچ کارێکی کەم ناکات بۆ پاراستنیان، چونکە زۆرێک لە حاڵەتەکانی هاوسەرگیری زۆرەملێ بەهۆی ترس لە چەواشەکاری کۆمەڵایەتی یان تۆڵەسەندنەوەی توندوتیژانە ڕاپۆرت ناکرێت.

دەرئەنجامە دەروونی و جەستەییەکانی هاوسەرگیری منداڵان

هاوسەرگیری لە تەمەنی گەنجیدا کاریگەری وێرانکەری لەسەر تەندروستی دەروونی و جەستەیی کچ هەیە. منداڵ لە تەمەنی نۆ یان دە ساڵیدا، لە ڕووی دەروونی و سۆزداری و جەستەییەوە ئامادە نییە بۆ هاوسەرگیری، چ جای 

دایکایەتی. دەرئەنجامەکانی بریتین لە: زەبر و زەنگی دەروونی: کچانی گەنج لە هاوسەرگیری زۆرەملێدا زۆرجار تووشی خەمۆکی و دڵەڕاوکێ  دەبن. ئەوان لە منداڵی و خوێندنی ئاسایی بێبەش دەبن و لە ڕووی سۆزدارییەوە چەقبەستوو و وابەستەی هاوسەرەکانیان 

دەبن.

مەترسییە تەندروستییەکان: منداڵبوون لە تەمەنێکی بچووکدا ئەگەری ئاڵۆزییەکان زیاد دەکات، لەوانە فیستۆلای منداڵبوون، ڕێژەی بەرزی مردنی دایکان و برینداربوونی مەترسیدار بۆ سەر ژیان لە کاتی منداڵبووندا. دەستدرێژی خێزانی: ئەو کچانەی لە تەمەنێکی بچووکدا هاوسەرگیریان کردووە، ئەگەری تووشبوونیان بە توندوتیژی خێزانی زیاترە. نەبوونی پەروەردە و سەربەخۆیی دارایی، هیچ ئامرازێکی دەربازبوونیان نییە.

کاردانەوەی نێودەوڵەتی و ناوخۆیی

ئەم هەموارکردنە پێشنیارکراوە بەرخۆدانی گروپە جیاوازەکانی ناوخۆی عێراق و لە ئاستی نێودەوڵەتیدا بەرەوڕوو

 بووەتەوە. چالاکوانانی مافی ژنان و سیاسەتمەدارانی عەلمانی و شارەزایانی یاسایی دەڵێن کە ئەمە پێشێلکردنی بەڵێنەکانی

 عێراقە بەپێی پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان، وەک ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵ (CRC) و ڕێککەوتننامەی نەهێشتنی هەموو جۆرە جیاکارییەک دژی ژنان (CEDAW).

لەبەرامبەر پەرەسەندنی ئۆپۆزسیۆن، ناڕەزایەتی لە سەرانسەری عێراق سەریهەڵداوە و چالاکوانان داوا دەکەن حکومەت پابەندی یاسای باری کەسیی ئێستا بێت. زۆر کەس ترسیان هەیە لەوەی ئەگەر هەموارکردنەکە پەسەند بکرێت، ئەوە پێشینەیەکی مەترسیدار بۆ یاساکانی دیکە

 دادەنێت کە مافەکانی ژنان سنووردار دەکەن.

ئەنجام

پاڵنانی بە یاساییکردنی هاوسەرگیری منداڵان لە عێراقدا، پاشەکشەیەکی گەورە بۆ مافەکانی ژنان و کەرامەتی 

مرۆڤایەتییە. لە کاتێکدا هەندێک لە گرووپە ئایینی و سیاسییەکان باس لەوە دەکەن کە یاساکە لەگەڵ نەریتی ئیسلامیدا هاوتەریبە,

، بەڵام بە ڕوونی پێچەوانەی بنەما مۆدێرنەکانی مافی مرۆڤ و یەکسانی جێندەری و پاراستنی منداڵە.