گوناهی سەرەتایی: فرۆید، ژەمی تۆتێمی و لەدایکبوونی ویژدان

گوناهی سەرەتایی: فرۆید، ژەمی تۆتێمی و لەدایکبوونی ویژدان

گوناهی سەرەتایی: فرۆید، ژەمی تۆتێمی و لەدایکبوونی ویژدان

مرۆڤایەتی لە مێژە لەگەڵ سەرچاوەی خۆیدا زۆرانبازی دەکات- نەک تەنها بایۆلۆژی، بەڵکو دەروونی و ئەخلاقی. هەستی قووڵی تاوانباری و ڕێزگرتن و پێویستیمان بە یاسا و ئایین لە کوێوە سەرچاوەی گرتووە؟ سیگمۆند فرۆید، باوکی شیکاری دەروونی، وەڵامێکی بوێرانە و مشتومڕاوی پێشنیار کرد کە ڕەگ و ڕیشەی لە شتێکدا بوو کە ناوی لێنابوو "کۆمەڵە سەرەتاییەکان".

کوشتنی باوک

فرۆید کۆمەڵگای سەرەتایی مرۆڤایەتی وەک خێڵێکی پلەبەندی خەیاڵی دەکرد کە لەلایەن نێرێکی ئەلفا باڵادەستەوە فەرمانڕەوایی دەکرێت کە هەموو ژن و دەسەڵاتەکانی کۆنترۆڵ دەکرد. کوڕەکانی کە هەم ناڕەزایی و هەم ئارەزووی پاڵنەر بوون، تامەزرۆی ڕووخاندنی ئەو بوون. لە ساتێکی یاخیبووندا، کۆبوونەوە و باوکیان کوشت و لە کردەوەیەکی هەم دڕندە و هەم ڕەمزیدا، تەرمی باوکیان خوارد. ئەم کردەوەیە تەنیا جەختکردنەوە لەسەر دەسەڵات نەبوو بەڵکو ساتێکی گۆڕانکاری بوو- ساتێک کە خودی شارستانیەتی مرۆڤایەتی لە قاڵب دەدات.

بەڵام سەرکەوتن بە تێچووی خۆیەوە هات. براکان لە تاوانباریدا زاڵ بوون، چونکە نەک تەنها ستەمکارێکیان کوشتبوو بەڵکو کەسایەتییەکیان کوشتبوو کە هەم لێیان دەترسان و هەم سەرسام بوون. لە وەڵامی ئەم تاوانبارییەدا، یەکەم تۆتێمیان دروستکرد کە باوکی ڕەمزییە. لەبری ئەوەی فەرمانڕەوایەکی ستەمکارێکی دیکە لە شوێنی دابنێن، پەرستنی وێنەی ئەویان هەڵبژارد، دەسەڵاتی ئەویان لە ڕێوڕەسم و یاسادا چەسپاند.

ژەمی تۆتێمی و لەدایک بوونی ئایین

بۆ کەفارەتی تاوانەکەیان، براکان ژەمی تۆتێمیکیان دامەزراند، کە ڕێوڕەسمێکی پیرۆزە و تێیدا کۆمەڵگا بە شێوەیەکی ڕەمزی ئاژەڵە تۆتێمیکەکەیان دەخوارد، کە نوێنەرایەتی باوکی کوژراو دەکات. ئەم کردەوەی یادکردنەوە و ئاشتەوایی بوو بە یەکەم قوربانیدانی ئایینی، ئەو بناغەیەی کە هەموو سیستمە ئایینی و ئەخلاقییەکانی دواتر لەسەری بنیات دەبوون.

ژەمی تۆتێمیک زیاتر بوو لە تەنها جەژنێکی ڕەمزی؛ داننان بوو بە سنووری ئارەزووی مرۆڤ. براکان ڕۆژێک تامەزرۆی ئازادی ڕەها بوون، بەڵام لە گەیشتن بەو ئازادییە، شتێکی قووڵتریان دۆزیەوە: پێویستی خۆگرتن و پێکهاتە و ئەخلاقی هاوبەش. ئەوان باوکیان کوشتبوو، بەڵام بەو کارە کۆمەڵگایان لەدایک کردبوو.

کۆمپلێکسی ئۆدیپ و خەباتی ناوەوە

فرۆید ئەم ئەفسانە کۆنەی بەستەوە بەو شتەی کە ناوی لێنابوو کۆمپلێکسی ئۆدیپوس- خواستی نائاگایی منداڵ بۆ خاوەندارێتی دایک و باوکی ڕەگەزی بەرامبەر و کێبڕکێ لەگەڵ دایک و باوکی هاوڕەگەز. وەک چۆن برا سەرەتاییەکان لەگەڵ خۆشەویستی و ڕق و کینەیان بۆ باوک خەباتیان دەکرد، هەر منداڵێکیش لەناو خێزانەکەدا ململانێیەکی دەروونی ئەزموون دەکات.

فرۆید دەیگوت چارەسەرکردنی ئەم ململانێیە لە ڕێگەی یاخیبوونەوە نییە بەڵکو لە ڕێگەی ناساندنەوەیە. منداڵ دەبێت فێربێت دەسەڵاتی باوک قبوڵ بکات، بەها ئەخلاقییەکان و نۆرمە کۆمەڵایەتییەکان بخاتە ناوەوە. ئەم پرۆسەی ناسینەوە ئەوەیە کە دواجار سوپەرئیگۆ، ئەو بەشەی عەقڵ کە ئەخلاق و ئەرک و ویژدان بەڕێوەدەبات، لە قاڵب دەدات.

بناغەکانی عەقڵ

تیۆری فرۆید لەبارەی کوشتنی باوکی سەرەتاییەوە بە قووڵی بەستراوەتەوە بە تێگەیشتنە فراوانترەکەی لە دەروونی. ئەو پێی وابوو کە ڕەفتاری مرۆڤ بە سێ هێز لە قاڵب دەدرێت: .

‏ 1-   نا ئاگایی  ئەو بەشە سەرەتایی و غەریزەیەی ئێمە کە بەدوای چێژێکی دەستبەجێدا دەگەڕێت.

2- ئیگۆ – ئەو بەشە عەقڵانییەی کە نێوەندگیری لە نێوان ئارەزووەکانمان و واقیعدا دەکات.

3- سوپەرئیگۆ – ویژدانی ئەخلاقی کە یاساکان دەخاتە ناوەوە، کاتێک لێیان لادەدەین تاوانباری دروست دەکات.

فرۆید پێشنیاری کرد کە خەبات و ترس و دووڕیانەکانی ئەخلاقی ئێمە دەنگدانەوەی ئەم تاوانە دێرینەن. ئێمە نەک تەنها جەستەی باوباپیرانمان بە میرات دەگرین بەڵکو تاوانباریشیان و حەسرەتیان بۆ ڕێکخستن و ترسیان لە ئاژاوەگێڕییان بە میرات دەگرین.

ئەفسانەیەک یان ڕاستییەک؟

تیۆری فرۆید بە مانا نەریتییەکەی مێژوو نییە- ئەفسانەیەکی دەروونییە، گێڕانەوەیەک کە مەبەست لێی ڕوونکردنەوەی سەرچاوەی تاوانباری مرۆڤ و ئەخلاق و پێکهاتەی کۆمەڵایەتییە. زۆرێک ڕەخنەیان لە بیرۆکەکانی گرتووە، لەگەڵ ئەوەشدا کاریگەرییەکانیان بە حاشا هەڵنەگر ماوەتەوە. ئەدەب و کولتوور و دەروونناسی بەردەوامن لە زۆرانبازی لەگەڵ دراما سەرەتاییەکەی یاخیبوون و تاوانباری و ڕزگاربوون.

کەواتە ڕەنگە چیرۆکی ژەمی تۆتێمیک تەنیا لەبارەی هۆزە کۆنەکانەوە نەبێت بەڵکو باسی هەریەکێکمان بێت. ئێمەش لەگەڵ دەسەڵات و ئارەزوودا خەبات دەکەین. ئێمەش، هەوڵدەدەین غەریزەکانمان لەگەڵ بەها ئەخلاقییەکانمان ئاشت بکەینەوە. وە ئێمەش درامای هەمیشەیی ڕۆحی مرۆڤ نمایش دەکەینەوە- حەسرەتی هەم ئازادی و هەم بۆ ڕێکخستن، هەم بۆ ئارەزوو و هەم خۆگرتن.

ڕەنگە باوکەکە نەمابێت، بەڵام سێبەرەکەی هەر مابێتەوە .