محمد دەسەڵاتی سیاسی لە بەرگی پێغەمبەردا

ڕێبازی محەمەد لە سەرکردایەتی و ئایین لە بنەڕەتدا جیاواز بوو لە ڕێبازی پێغەمبەرانی دیکە. لە کاتێکدا کەسایەتییەکانی وەک عیسا و بودا سەرنجیان لەسەر فێرکارییە ڕۆحییەکان بوو، محەمەد ئایینی لەگەڵ دەسەڵاتی سیاسی تێکەڵ کرد، پێغەمبەرایەتییەکەی وەک بناغەیەک بۆ دەسەڵات بەکارهێنا. عیسا شەهیدبوونی هەڵبژارد لەبری توندوتیژی، باوەڕەکەی بە پاراستنی خودایی سپارد نەک کۆنترۆڵی سیاسی. بودا هەرچەندە پێغەمبەر نەبوو، بەڵام مامۆستایەکی تەنیا ڕۆحی بوو. لەبەرامبەردا محمد بەخێرایی لە پێغەمبەرەوە گۆڕا بۆ حاکم، دەوڵەتێکی ئیسلامی دامەزراند کە پێویستی بە حوکمڕانی و سوپا و ئیدارەیی هەبوو.

سەرهەڵدانی بۆ دەسەڵات لە مەدینە دەستی پێکرد و لەوێ کۆنترۆڵی خۆی بەدەست هێنا و دواتر لە ڕێگەی فەتحی سەربازییەوە کاریگەری خۆی فراوانتر کرد. بە پێچەوانەی سەرکردە ڕۆحییەکانی دیکە، فێرکارییەکانی محەمەد بە توندی بەسترابووەوە بە یاسا و حوکمڕانییەوە، وەک لە چوارچێوەی یاسایی قورئاندا ڕەنگدەداتەوە. سەرکردایەتییەکەی تەنها پەیوەندی بە ئیمانەوە نەبوو بەڵکو پەیوەندی بە بەڕێوەبردنی سامان و فەرماندەیی سوپایەک و جێبەجێکردنی یاسا ئاینییەکانیشەوە بوو.

محەمەد وەک زۆرێک لە پاشاکان لە ڕێگەی شەڕەوە سامانی کۆکردەوە و چەندین ژنی بەدەستهێنا و چێژ لە شتە گرانبەهاکانی سەرکردایەتی وەرگرت. لە یەک کاتدا تا دە ژنی هەبووە و شێوازی ژیانی هاوشێوەی ژیانی پاشا پاراستووە. دەسەڵاتەکەی تەنها ڕۆحی نەبوو بەڵکو سیاسی و ئابووریش بوو، ڕێگەی پێدا ئیمپراتۆریەتێکی تیۆکراتیک دابمەزرێنێت.

ئیسلام وەک ئەوەی محمد دایڕشتووە، ڕەگ و ڕیشەی قووڵی لە یاسا و بەڕێوەبردندا هەیە نەک ڕۆحانییەتی پاک. ئەمەش ئەوەمان بۆ ڕوون دەکاتەوە کە بۆچی زۆرێک لەوانەی بەدوای ڕۆحانییەتی ڕاستەقینەدا دەگەڕێن زۆرجار لە یاساگەرایی ڕەقی ئیسلام تێدەپەڕن و مەزهەبی ڕۆحانی خۆیان لەناو ئەودا پێکدەهێنن. کاتێک مرۆڤەکان شکست دەهێنن لە دۆزینەوەی مانای قووڵتر لەناو پێکهاتەی ئیسلامدا، زۆرجار ڕوو لە نەریتە عیرفانییەکان دەکەن بەدوای بەدیهێنانی ڕۆحی ڕاستەقینەدا.

ژیان و سەرکردایەتی محەمەد ئەوە نیشان دەدات کە پێغەمبەرایەتییەکەی ئامرازێک بووە بۆ بەدەستهێنانی باڵادەستی سیاسی. حوکمڕانی ئەو تەنها لەسەر ڕێنماییکردنی مرۆڤەکان نەبوو لە ڕووی ڕۆحییەوە بەڵکو لەسەر دامەزراندنی شانشینییەک بوو لە ژێر پەردەی ئاییندا. ئەم تێکەڵە ناوازەیەی ئیمان و دەسەڵات تا ئەمڕۆش بەردەوامە لە داڕشتنی سروشتی ئیسلام.