لێکۆڵینەوەیەکی ڕەخنەگرانە لە چیرۆکی ئیبراهیم لە ئیسلامدا

لێکۆڵینەوەیەکی ڕەخنەگرانە لە چیرۆکی ئیبراهیم لە ئیسلامدا

چیرۆکی ئیبراهیم (ئیبراهیم) لە قورئاندا ناوەندی بیروباوەڕی ئیسلامییە، بەتایبەتی ڕۆڵی ئەو وەک پێغەمبەر و پیاوسالار. یەکێک لە ئەڵقەکان کە زۆرترین مشتومڕی لەسەرە، بڕیاری جێهێشتنی هاجەر (هاجار)ی هاوسەری و ئیسماعیلی کوڕەکەیان (ئیسماعیل) لە بیابانی بێ بەرهەمی عەرەبستان، هەروەها نزیکبوونەوەی قوربانیدانی کوڕەکەی، ڕووداوێکە کە قورسایییەکی بەرچاوی ئیلاهیاتی لە ئیسلامدا هەیە. ئەم وتارە بە شێوەیەکی ڕەخنەگرانە لەم گێڕانەوەیانە دەکۆڵێتەوە و کاریگەرییە ئەخلاقییەکان و یەکگرتوویی لۆژیکی و پاشخانی مێژوویییان دەخاتە ژێر پرسیارەوە.

وازهێنانی ئیبراهیم لە هاجەر و ئیسماعیل: فەرمانی خودایی یان ململانێی خێزانیی؟

بەگوێرەی نەریتی ئیسلامی ئیبراهیم هاجەر و ئیسماعیلی بردە دۆڵی مەککە (ئەوکات بیابانێکی بێ کەس بوو) و لەوێ بە ڕزق و ڕۆزی سنووردارەوە بەجێی هێشتن. قورئان (١٤:٣٧) باسی دوعای ئیبراهیم دەکات:

“پەروەردگارمان، هەندێک لە نەوەکانمم لە دۆڵێکی بێ کشتوکاڵی نزیک ماڵی پیرۆزتدا نیشتەجێ کردووە...”

سەرچاوە ئیسلامییەکان باس لەوە دەکەن کە ئەم کارە بە گوێڕایەڵی فەرمانی خودا ئەنجامدراوە، ئیبراهیم متمانەی بەوە هەبووە کە دەستێوەردانی خودایی ئەوان بەردەوام دەبێت. بەڵام لە نەریتی جولەک و مەسیحیدا هۆکارێکی جیاواز هەیە: سارا، هاوسەری یەکەمی ئیبراهیم،  ئیرەیی بە هاجەر و ئیسماعیل برد و داوای دەرکردنیان دەکرد (پیدابوون ٢١: ٩-١٤). ئەمەش پرسیارێکی گرنگ دەوروژێنێت: ئایا بەڕاستی کردەوەی ئیبراهیم کارێکی ئیمان بوو، یان لە ژێر کاریگەری ناکۆکییەکانی ناوخۆدا بوو؟ ئەگەر فەرمانێکی خودایی بووایە بۆچی خودا فەرمانی بە باوکێک دەکرد کە منداڵەکەی خۆی لە خاکێکی وێرانەدا جێبهێڵێت؟

لە ڕوانگەیەکی عەقڵانییەوە، وازهێنان لە خێزانەکەی لە بیاباندا بە سەرچاوەیەکی کەم یان هیچەوە، دەندەییە نەوەک ژیری. ئەگەر ئیبراهیم پێغەمبەرێک بوو کە بە حیکمەتی خۆی ناسرابوو، بۆچی پێش ئەوەی بڕوات سەلامەتی ئەوانی مسۆگەر نەکرد؟ بە تێگەیشتنی جیهانی ڕاستەقینە، کردەوەیەکی لەو جۆرە وەک پشتگوێخستن سەیر دەکرێت نەک وەک ئیمان.

ڕزگاربوون لە بیابان: ئەفسانەی زەمزەم

نەریتی ئیسلامی بانگەشەی ئەوە دەکات کە دوای تەواوبوونی ڕزق و ڕۆزییان، هاجەر بە نائومێدیەوە لە نێوان گردەکانی سەفا و مەروەدا ڕادەکات و بەدوای ئاودا دەگەڕێت. لە کۆتاییدا فریشتە جبرێل (گابریل) بیری زامزمی ئاشکرا کرد، سەرچاوەیەکی ئاوی موعجیزەئامێزیان بۆ دابین کرد. ئەم بیرە بە پێی باوەڕی ئیسلامی ئیسماعیل و هاجەر بتوانن بژین و دواتر بووە هۆی نیشتەجێبوونی مەککە.

لە ڕوانگەیەکی ڕەخنەییەوە ئەمە چەند پرسێک دەوروژێنێت. یەکەم: ئەگەر فریشتەیەک بتوانێت بە شێوەیەکی موعجیزە ئاو دابین بکات، بۆچی پێویست بوو ئیبراهیم لە سەرەتاوە لە سەختیدا وازی لێبهێنێت؟ دووەم: ئەگەر بەڕاستی مەککە لە ڕێگەی ئیسماعیلەوە دامەزرا، بۆچی تۆمارە مێژوویی و شوێنەوارییەکانی پێشووتر باس لە ڕووداوێکی لەو شێوەیە ناکەن؟ هیچ بەڵگەیەک نییە کە مەککە وەک شارێکی بەرچاو لە سەردەمی ئیبراهیمدا بوونی هەبووبێت.

قوربانیدانی ئیسماعیل: تاقیکردنەوەی ئیمان یان گوێڕایەڵی کوێر؟

یەکێک لە لایەنە بەناوبانگەکانی چیرۆکی ئیبراهیم لە ئیسلامدا، ئامادەیی ئەوەیە کوڕەکەی بکاتە قوربانی. قورئان (37:102-107) باس لەوە دەکات کە ئیبراهیم بینینێکی هەبوو کە تێیدا خۆی بینی کوڕەکەی دەکاتە قوربانی. کاتێک باسی کوڕەکەی کرد، کوڕەکە ڕازی بوو گوێڕایەڵی فەرمانی خودا بێت. بەڵام هەر کە ئیبراهیم خەریک بوو ئەو کارە ئەنجام بدات، خودا دەستوەردانی کرد و لە شوێنی ئیسماعیل بە بەرانێک گۆڕی.

قورئان دیاری نەکردووە کە کوڕەکە ئیسماعیل بووە یان ئیسحاق، بەڵام نەریتی ئیسلامی بە شێوەیەکی سەرسەختانە بە ئیسماعیل دەناسێنێت. ئەم چیرۆکە بۆ نیشاندانی ئیمانی نەگۆڕی ئیبراهیمە، بەڵام نیگەرانی ئەخلاقی جددیش دەوروژێنێت. ئەگەر ئیبراهیم پیاوێکی ژیر بوو، بۆچی فەرمانێکی نەخستە ژێر پرسیارەوە کە کوشتنی کوڕەکەی خۆی تێدابوو؟ مرۆڤی ژیر دەبێت بتوانێت جیاوازی بکات لە نێوان کردەوەی ئەخلاقی و نائەخلاقیدا. بەڵکو ئیبراهیم ئامادە بوو بەبێ دوودڵی کوڕەکەی بکاتە قوربانی.

ئەم چیرۆکە پەیامێکی نیگەرانکەر دەخاتە ڕوو: کە گوێڕایەڵی کوێرانە بۆ فەرمانە ئیلاهییە هەستپێکراوەکان فەزیلەتێکە، تەنانەت کاتێک زیانگەیاندن بە ئازیزانیان لەخۆدەگرێت. ڕوانگەیەکی لەو شێوەیە ئەگەر بە شێوەیەکی ڕستەیی وەربگیرێت دەتوانێت مەترسیدار بێت، چونکە بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە و ئیستدلالکردنی ئەخلاقی بێهیوا دەکات.

ئەنجام

چیرۆکی ئیبراهیم لە ئیسلامدا، کاتێک بە شێوەیەکی ڕەخنەگرانە لێی دەکۆڵرێتەوە، چەندین دژایەتی و دووڕیانێکی ئەخلاقی دەخاتە ڕوو. ئەگەر پێغەمبەرێک بووبێت کە بە حیکمەت ناسراوە، بۆچی بە شێوەیەک مامەڵەی کردووە کە بەپێی پێوەرەکانی ئەخلاقی مۆدێرن، ناعەقڵانی یان دڕندەیی دەردەکەون؟ ئەگەر خودا میهرەبان بێت بۆچی باوکێک تاقی دەکاتەوە بەوەی کە داوای کوشتنی منداڵەکەی خۆی بکات؟ وە ئەگەر بەڕاستی ئیسماعیل دامەزرێنەری مەککە بوو، بۆچی هیچ بەڵگەیەکی مێژوویی نییە کە پشتگیری ئەم بانگەشەیە بکات؟

ئەم پرسیارانە تەحەدای لێکدانەوە نەریتییەکانی چیرۆکی ئیبراهیمی دەکەن. لە کاتێکدا ئیمان پێویستی بە باوەڕبوون بە غەیب هەیە، بەڵام عەقڵی ڕەخنەگر دەبێت ئەو گێڕانەوەیانە بخاتە ژێر پرسیارەوە کە دژایەتی عەقڵ و ئەخلاق دەکەن. ئەگەر چیرۆکە ئایینییەکان لە جیهانی مۆدێرندا مانایان هەبێت، دەبێ نەک تەنیا وەک بابەتی ئیمان، بەڵکو وەک ئیدیعای ئەخلاقی و مێژوویی کە کراوەن بۆ لێکۆڵینەوە .