دژیەکیەکانی ئیسلام و تێروانێنێکی رەخنەگرانە

ئیسلام وەک هەموو ئایینە گەورەکان خۆی وەک ڕێبەرێکی هەمەلایەنە بۆ ئەخلاق و یاسا و ڕەفتاری مرۆڤەکان دەخاتە ڕوو. بەڵام کاتێک بە شێوەیەکی ڕەخنەگرانە لێی دەکۆڵرێتەوە، دژیەکیەکان سەرهەڵدەدەن- چ لەناو فێرکارییەکانیدا و چ لە چۆنیەتی لێکدانەوە و پراکتیزەکردنی شوێنکەوتووانی. لە کاتێکدا هەندێک بانگەشەی ئەوە دەکەن کە ئیسلام سیستەمێکی خودایی دادپەروەری و حەقیقەتە، بەڵام واقیع زۆرجار ناتەباییەکان ئاشکرا دەکات کە پرسیاری جددی لەبارەی ڕەوایەتییەکەیەوە دروست دەکات.

1. ئەخلاقی هەڵبژێردراوی شەریعەتی ئیسلامی

یەکێک لە دژایەتییە هەرە سەرنجڕاکێشەکان لە ئیسلامدا، ئیدیعای ئایینی ئاشتی و دادپەروەرییە و لە هەمان کاتدا سزای توند بۆ سەرپێچییە بچووکەکان دیاری دەکات. بۆ نموونە یاسای شەریعەت سزای دڕندانە بۆ کردەوەکانی وەک هەلگراوە لە ئیسلامو، کوفر و زینا دەسەپێنێت- تاوانەکان کە لە کۆمەڵگا عەلمانییە مۆدێرنەکاندا بە بابەتی هەڵبژاردنی کەسی دادەنرێت نەک تاوان.

جگە لەوەش، عەقیدەی ئیسلامی ئەو بیرۆکەیە بەرەوپێش دەبات کە خودا "بە میهرەبان" (ئەلڕەحمان)ە، لەگەڵ ئەوەشدا هەڕەشەی ئەشکەنجەی هەمیشەیی بۆ کافرەکانیش دەکات (سورەتی البقرة ٢:٣٩، سورەتی ئەننیسا ٤:٥٦). ئەگەر دادپەروەری و ڕەحمەتی ڕاستەقینە هەبێت، بۆچی خوداوەندێکی بەهێز سیستەمێک دروست دەکات کە سزای بێ سنووری مرۆڤەکان بدات بەهۆی هەڵەی سنووردارەوە؟

2.

ئیسلام فێری ئەوە دەکات کە مرۆڤ ئیرادەی ئازادی هەیە و بەرپرسیارە لە کارەکانی. لە هەمان کاتدا بانگەشەی ئەوە دەکات کە هەموو شتێک بە ویستی خوا ڕوودەدات (سورەتی الانعام ٦:١٢٥، سورەتی قەمەر ٥٤:٤٩). ئەگەر خوای گەورە چارەنووسی هەموو مرۆڤێکی یەکلایی کردبێتەوە، ئەوا چۆن تاکەکان بە دادپەروەرانە حوکمیان لەسەر بدرێت لەسەر ئەو هەڵبژاردنانەی کە هیچ کۆنتڕۆڵێکیان بەسەردا نەبوو؟ ئەم دژایەتییە خودی چەمکی لێپرسینەوەی ئەخلاقی لە ئیسلامدا تێکدەدات.

3. دووڕوویی لە کۆمەڵگەی ئیسلامیدا

زۆرێک لە موسڵمانان لە هەندێک لایەنی ژیاندا بە توندی یاسا ئاینییەکان پەیڕەو دەکەن لە کاتێکدا لە هەندێکی تردا بە تەواوی پشتگوێیان دەخەن. هەندێک خۆیان لە گۆشتی بەراز و مەی بەدوور دەگرن بەڵام خەریکی گەندەڵی، ناپاکی، یان ستەمکارین- ئەو کارانەی کە بە ڕوونی لە ئیسلامدا مەحکومن. هەندێکی تر پێداگری لەسەر حەیا بۆ ژنان دەکەن لە هەمان کاتدا ڕێگە بە پیاوە بەهێزەکان دەدەن کە کەلێنە ئاینییەکان بقۆزنەوە، وەک هاوسەرگیری کاتی (موتعە) یان فرەژنی، بۆ تێرکردنی ئارەزووەکانیان.

قورئان باس لەوە دەکات کە خودا لە هەموو گوناهێک خۆش دەبێت جگە لە شیرک (هاوبەش کردن لەگەڵ خوا) (سورەتی النسا ٤:٤٨). ئەمەش وایکردووە زۆرێک لە موسڵمانان باوەڕیان بەوە هەبێت کە دەتوانن هەر تاوانێک ئەنجام بدەن و هەر لێیان خۆش ببن، بە مەرجێک لەناو ئایینەکەدا بمێننەوە. ئەم بیرکردنەوەیە دووڕوویی ئەخلاقی چالاک دەکات، کە تاکەکان هەست بە ڕەوا دەکەن لە شکاندنی یاساکان بە مەرجێک ناسنامەی ئایینی بپارێزن.

4. خنکاندنی ئازادی فیکری

یەکێک لە کەموکوڕییە گەورەکانی ئیسلام، دوژمنایەتییە بەرامبەر بە بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە. پرسیارکردن لە عەقیدەی ئایینی لە زۆرێک لە کۆمەڵگا ئیسلامییەکاندا، بە ئاشکرا مەترسیدارە. قورئان خۆی هۆشداری دەدات لە زۆر پرسیارکردن (سورەتی المعیدە ٥:١٠١). ئەگەر ئیسلام بەڕاستی حەقیقەتی کۆتاییە، بۆچی لە لێکۆڵینەوە دەترسێت؟ سیستەمێکی بیروباوەڕ کە لە ژێر پرسیاردا دەڕووخێت، لەسەر بناغەیەکی تۆکمە بنیات نراوە.

دەرەنجام: ئایینێک لە دژایەتیدا

لە کۆمەڵگایەکی ئەخلاقی و دادپەروەری ڕاستەقینە دەبێ لەسەر بنەمای عەقڵ و بەزەیی و ئازادی کەسی بێت- نەک لەسەر عەقیدەی ڕەق و دژبەیەک لە ئایینێکدا کە سزای ئەو کەسانە دەدات کە دەوێرن تەحەدای بکەن.