بەخشین یان خۆپەرستی ڕەمەزان: تێڕوانینێکی ڕەخنەگرانە لە پاڵنەرە ئیسلامییەکان بۆ خێرخوازی

یەکێک لە لایەنە ئەرێنیەکانی  ئیسلام، جەختکردنەوە لەسەر خێرخوازییە، بەتایبەتی لە مانگی ڕەمەزاندا. موسڵمانان لە سەرانسەری جیهاندا خەریکی کردەوەی میهرەبانی و بەخشندەیی و خۆگرتنن، پێیان وایە ئەم جۆرە کارانە لە قیامەتدا پاداشتی بێئەندازەیان بۆ دەستەبەر دەکات. بەڵام پرسیارێکی بنەڕەتی دێتە پێشەوە: ئایا بەڕاستی خێرخوازیەکەیان بێ خۆپەرستانە، یان بەڵێنی قازانجی کەسی لە بەهەشتێکی ئەبەدیدا دەگەڕێت؟

لە ناوەڕۆکی خۆیدا، خێرخوازی ئیسلامی- جا لە ڕێگەی زەکاتەوە بێت (زەکاتی ئیجباری) یان سەدەقە (خێرخوازی خۆبەخشانە)- بە قووڵی بەستراوەتەوە بە عەقیدەی پاداشت و سزا. قورئان چەندین جار بەڵێنی بەهەشت دەدات بۆ ئەوانەی دەبەخشن و هەڕەشەی ئاگری دۆزەخیش دەکات بۆ ئەوانەی خۆیان دەپارێزن:

واتە: نوێژ دامەزرێنن و زەکات بدەن و هەر چاکەیەکتان بۆ خۆتان کردووە - لای خوا دەیدۆزنەوە. (قورئان ٢:١١٠)

لە کاتێکدا ئەمە ڕەنگە هاندەری بەخشندەیی بێت، بەڵام دووڕیانێکی ئەخلاقییش دەوروژێنێت: ئایا بەڕاستی چاکە باشە ئەگەر لە ژێر چاوەڕوانی پاداشتکردنەوەی خوداییدا ئەنجام بدرێت؟

خێرخوازی یان مامەڵە؟

چەمکی ئیسلامیی خێرخوازی زیاتر وەک وەبەرهێنانێکی ڕۆحی کاردەکات نەک کردەوەیەکی نیازپاکی پاک. زۆرێک لە موسڵمانان بەخشین دەکەن نەک لەبەر ئەوەی بەڕاستی هاوسۆزی ئازارەکانی کەسانی ترن، بەڵکو لەبەر ئەوەی قەناعەتیان وایە کە کردەوەکانیان لە ژیانی دوای مردندا چەند هێندە دەبێت. ئەم سروشتی مامەڵەیانەی ئەخلاقی ئیسلامی بەهای بەزەیی ڕاستەقینە کەم دەکاتەوە. ئیسلام لەبری ئەوەی کۆمەڵگایەک دروست بکات کە خەڵک لە خەمی ڕاستەقینەوە یارمەتی یەکتر بدەن، سیستەمێک جێبەجێ دەکات کە خەڵک ڕێگەی خۆیان بۆ بەهەشت "دەکڕن".

جگە لەوەش ئەم ئەخلاقە پاداشتانە دەتوانێت ببێتە هۆی خێرخوازی هەڵبژێردراو. زۆرێک لە موسڵمانان یەکەمایەتی دەدەن بە بەخشین بە دۆزی ئیسلامی- وەک مزگەوتەکان، دابەشکردنی قورئان، یان پارەدان بە زانایانی ئایینی- وەک لە یارمەتیدانی ئەوانەی لە دەرەوەی باوەڕەکەیانن. ئەم ڕێبازە تایبەتخوازە دابەشبوونە ئایینییەکان بەهێزتر دەکات نەک پەروەردەکردنی هاودەنگیی مرۆڤایەتی گشتگیر.

فاکتەری ترس: بەرتیلێکی ئەخلاقی

ئیسلام لە دەرەوەی بەڵێنی پاداشت، ترسیش وەک پاڵنەرێک بۆ کردەوەی چاک دەچێنێت. قورئان و فەرموودە هۆشداری دەدەن لە سزای توند بۆ ئەو کەسانەی کە نەیانبەخشن:

واتە: ئەوانەی زێڕ و زیو کۆدەکەنەوە و لە ڕێگای خوادا سەرف ناکەن- مژدەی سزایەکی پڕ لە ئازاریان پێ بدەن. (قورئان ٩:٣٤)

لێرەدا خێر وەک هەڵبژاردەیەکی ئەخلاقی ناخرێتەڕوو بەڵکو وەک پێویستییەک بۆ دوورکەوتنەوە لە سزای خودایی. کاتێک کردەوەیەکی میهرەبانی لە ژێر زۆرەملێدا ئەنجام بدرێت - جا لە ڕێگەی هیوای بەهەشتەوە بێت یان ترس لە دۆزەخ - پاکی ئەخلاقی خۆی لەدەست دەدات. ئەخلاقی ڕاستەقینە دەبێت لە هەستێکی زگماکی هاوسۆزیەوە سەرچاوە بگرێت نەک لە هەڕەشە یان بەڵێنەکانی خوداییەوە.

ڕەمەزان: مانگێک تەماحی ڕۆحی؟

ڕەمەزان کە زۆرجار وەک مانگی بەرزبوونەوەی بەخشندەیی ستایشی دەکرێت، لوتکەی ئەم ڕەفتارە پاداشتە. موسڵمانان پێیان وایە لەم ماوەیەدا کارە چاکەکانیان بە شێوەیەکی ڕیزبەندی چەند هێندە دەبێت. زۆرێک لە کارە خێرخوازییەکان بەشداری دەکەن نەک لەبەر ئەوەی هەست بە زیادبوونی لەناکاوی هاوسۆزی دەکەن، بەڵکو لەبەر ئەوەی وەک دەرفەتێک بۆ پاداشتێکی زیاتر لە ژیانی دوای مردندا دەیبینن.

ئەمەش پرسیارێک دەوروژێنێت: ئەگەر ڕەمەزان بە بەڵێنی پاداشتی زیادە نەهاتبا، ئایا موسڵمانان هەر بەو جۆرە بەخشندە دەبن؟ ئایا کردەوەی میهرەبانی بەو شێوەیە زۆر دەبوو ئەگەر بە قازانجی ڕۆحییەوە نەبەسترابایەوە؟ وەڵامی ئەم پرسیارانە سروشتی ڕاستەقینەی خێرخوازی ئیسلامی ئاشکرا دەکات- خێرێک کە ڕەگ و ڕیشەی لە بەرژەوەندی خۆدا هەیە نەک بەزەیی ڕاستەقینە.

بەدیلەکە: مرۆڤدۆستی عەلمانی و خۆبەخشی ڕاستەقینە

کۆمەڵگایەکی ئەخلاقی ڕاستەقینە دەبێت هاندەری بەخشندەیی بێت کە لەسەر بنەمای هاوسۆزی مرۆڤ و ئەخلاقی عەقڵانی بێت نەک پابەندبوونە ئایینییەکان و هاندەرە سەروو سروشتییەکان. مرۆڤدۆستی عەلمانی، خێرخوازی بەرەوپێش دەبات نەک وەک ئامرازێکی ڕزگاری کەسی بەڵکو وەک لایەنێکی بنەڕەتی هاوکاری و پێشکەوتنی مرۆڤ. پێویستە مرۆڤەکان یارمەتی یەکتر بدەن چونکە ئازارەکان ڕاستەقینەن، نەک لەبەر ئەوەی هەوڵدەدەن خاڵ بەدەستبهێنن بۆ ژیانێکی دوای مردن کە هیچ بەڵگەیەکی بوونی نییە.

لە جیهانبینییەکی عەلمانیدا میهرەبانی پاداشتی خۆیەتی. ئێمە یارمەتی ئەوانی تر دەدەین چونکە خەباتەکانیان دەناسین، چونکە بەهای کەرامەتی مرۆڤ دەدەین، هەروەها دروستکردنی جیهانێکی باشتر لە بەرژەوەندی هەموو کەسێکدایە. بە پێچەوانەی خێرخوازی ئایینی کە زۆرجار بە تارەکانەوە دێت- جا هەوڵی گۆڕینی ئایین بێت، تایبەتمەندی ئایینی بێت، یان چاوەڕوانی قەرەبووکردنەوەی خودایی- خێرخوازی عەلمانی ڕەگ و ڕیشەی لە جەوهەری ڕاستەقینەی بەزەییدایە.

دەرەنجام: بیرکردنەوە لە پاڵنەر بۆ چاکە

ڕەنگە خێرخوازی ئیسلامی بەتایبەت لە مانگی ڕەمەزاندا لە ڕووکەشدا شەریف دەربکەوێت، بەڵام لە بنەڕەتدا کەموکوڕی تێدایە، چونکە ڕەگ و ڕیشەی لە بەرژەوەندی خۆدا هەیە. ئیسلام لەبری ئەوەی هانی خەڵک بدات بۆ ئەنجامدانی چاکە تەنها لەبەر ئەوەی ڕاستە، ئەخلاق دەبەستێتەوە بە پاداشت و سزا، کردەوەی میهرەبانی دەکاتە مامەڵەی ڕۆحی.

خۆبەخشی ڕاستەقینە پێویستی بە بەڵێنی بەهەشت و ترس لە دۆزەخ نییە. لە داننان بە بەهای ژیانی مرۆڤ و مامەڵەکردن بۆ باشترکردنی سەرچاوە دەگرێت- نەک بۆ ڕەزامەندی خودایی، بەڵکو لەبەر ئەوەی کارێکی دروستە. جیهان پێویستی بە بەخشندەیی زیاتری پاڵنەری ئایینی نییە؛ پێویستی بە بەزەیی مرۆیی ڕاستەقینەتر هەیە، دوور لە هاندانە سەروو سروشتییەکان.

مرۆڤایەتی بە ڕزگاربوون لە ئەخلاقی مامەڵەیی ئایین دەتوانێت داهاتوویەک بنیات بنێت کە میهرەبانی بەڕاستی خۆنەویست بێت و خێرخوازی نەک بۆ قازانجی کەسی، بەڵکو بۆ ئەو هۆکارە سادە و قووڵە دەکرێت کە ئەوانی دیکە پێویستیان پێیەتی.