‎هادی مەتار بە تۆمەتی چەقۆ لێدانی نووسەر سەلمان ڕوشدی سزا درا

‏‎چاوتاوکوا، نیویۆرک لە بڕیارێکی خێرادا، هادی مەتار تەمەن ٢٧ ساڵ، بە تۆمەتی هەوڵدان بۆ کوشتن و دەستدرێژیکردنە سەر کەسێک بە تاوانی کوشتنی نووسەری بەناوبانگ لە مانگی ئابی ٢٠٢٢ سەلمان ڕوشدی. دەستەی سوێندخواردن کەمتر لە دوو کاتژمێر دانیشتنیان کرد پێش ئەوەی بڕیارەکە لە ٢١ی شوباتی ٢٠٢٥ دەربکەن. ئێستا ماتار تا ٢٥ ساڵ زیندانی دەکرێت، بڕیارە لە ٢٣ی نیسان سزا بدرێت. 

‏‎هێرشەکە لە کاتی وتارێکدا لە دامەزراوەی چاوتاوکوا ڕوویدا، کە ڕوشدی خەریک بوو قسە لەسەر گرنگی دابینکردنی پەناگە بۆ نووسەرانی دەربەدەر بکات. مەتار بەپەلە هاتە سەر شانۆ و چەندین جار چەقۆی لە مل و سنگ و سکی ڕوشدی دا. هێرشەکە ڕوشدی کە ئەوکات تەمەنی ٧٧ ساڵ بوو، چاوی ڕاستی کوێر بوو و جگەر و دەستی بە سەختی بریندار بوو. هەروەها هێنری ڕیس، بەڕێوەبەری چالاکییەکە، لە کاتی ڕووداوەکەدا بریندارێکی سوکی سەری هەبوو.  

‏‎لە کاتی دادگاییکردنەکەدا، داواکاری گشتی بەڵگەی ڤیدیۆیی زۆرەملێی پێشکەش کرد کە هێرشەکەی گرتبوو، کە ڕۆڵی سەرەکی هەبوو لە دەستەبەرکردنی سزاکە. ڕوشدی شایەتحاڵی دڵتەزێنی پێشکەش کرد، وردەکاری زیانەکانی جەستەیی و سۆزداریی دەستدرێژییەکە و چاکبوونەوەی بەردەوامی خستەڕوو. بەرگریکارانی ماتار ئیدعای نەبوونی مەبەستی کوشتنیان دەکرد، بەڵام بەڵگە زۆرەکان بووە هۆی ئەوەی بڕیاری تاوانباری دەربچێت.  

‏‎مەتار، دانیشتووی شاری فەیرڤیۆی ویلایەتی نیوجرسی، لە چاوپێکەوتنەکانیدا دوای دەستگیرکردنی، بۆچوون و سەرسامی توندڕەوانەی بە ئایەتوڵڵا خومەینی ئێران دەربڕی. ناوبراو ڕووبەڕووی تۆمەتی زیادەی پەیوەندیدار بە تیرۆری فیدراڵی دەبێتەوە بەهۆی هەوڵدان بۆ پشتیوانی ماددی بۆ گروپە توندئاژۆکانی نیزیک لە پاسداران.  

‏‎پاشخانی سەلمان ڕوشدی و “ئایەتەکانی شەیتانی”

‏‎سەلمان ڕوشدی، لە ساڵی ١٩٤٧ لە شاری مومبای هیندستان لەدایکبووە، ڕۆماننووسێکی بەریتانی-ئەمریکییە و بەهۆی بەرهەمەکانیەوە کە ڕیالیزمی ئەفسوناوی لەگەڵ چیرۆکی خەیاڵی مێژووییدا تێکەڵ کردووە. ڕۆمانی "ئایەتەکانی شەیتان" لە ساڵی ١٩٨٨دا، ئیلهامێکی لە ژیانی پێغەمبەری ئیسلامی محمد وەرگرتووە. ناونیشانەکە ئاماژەیە بۆ نەریتێکی ئیسلامی مشتومڕاوی سەبارەت بەو ئایەتانەی کە جارێک لە قورئاندا هاتبوون و دانیان بە سێ خوداوەندی بتپەرستی مەککەدا ناوە. دواتر ئەم ئایەتانە پاشەکشەیان پێکرا، بە ئیدیعای ئەوەی کە شەیتان محەمەدی فریو داوە بۆ ئەوەی بڵێن.  

‏‎بڵاوکردنەوەی ڕۆمانەکە بەهۆی وێناکردنی بابەت و کەسایەتییە ئیسلامییەکان، مشتومڕی دەستبەجێی لە جیهانی ئیسلامیدا هەڵگیرساند. زۆرێک لە موسڵمانان بە کوفریان زانی، ئەمەش بووە هۆی ناڕەزایەتی بەرفراوان و قەدەغەکردن لە چەند وڵاتێکدا. لە ساڵی ١٩٨٩ ئایەتوڵڵا خومەینی ڕێبەری باڵای ئێران فەتوایەکی دەرکرد و داوای کوشتنی ڕوشدی کرد و نووسەرەکەی ناچار کرد بۆ ماوەی نزیکەی دە ساڵ لە ژێر پاراستنی پۆلیسدا خۆی بشارێتەوە.  

‏‎سەرەڕای لێدوانی حکومەتی ئێران لە ساڵی ١٩٩٨ کە چیتر بەدواداچوون بۆ فەتواکە ناکات، هەڕەشەکان لە دژی ڕوشدی بەردەوام بوون. هێرشەکەی ساڵی ٢٠٢٢ جەختی لەسەر ئەو مەترسییە بەردەوامانە کردەوە کە نووسەر بەهۆی کارە مشتومڕاوییەکانییەوە ڕووبەڕووی دەبێتەوە.

‏‎پاڵنەر لە پشت هێرشەکەوە

‏‎هێرشی هادی مەتار بۆ سەر ڕوشدی لە ژێر کاریگەری فەرمانە ئایینییە درێژخایەنەکان و ئایدۆلۆژیای توندڕەودا بوو. فەتوای ساڵی ١٩٨٩ کە لەلایەن ئایەتوڵڵا خومەینیەوە دەرچووە، “ئایەتەکانی شەیتان”ی بە کوفر زانی و داوای لەسێدارەدانی ڕوشدی کرد. ئەم فەرمانە لەلایەن گروپەکانی وەک حزبوڵڵای لوبنان پشتڕاستکرایەوە و حەسەن نەسروڵڵا سەرکردەکەیان لە وتارێکی ساڵی ٢٠٠٦دا پشتگیرییەکانی دووپاتکردەوە. مەتار کە سەرسامی خۆی بە خومەینی دەربڕی، هەوڵیدا بەم فەتوایە کار بکات و هێرشی توندوتیژی بۆ سەر ڕوشدی لێکەوتەوە.  

‏‎قەناعەت پێکردنی هادی مەتار وەک بیرهێنانەوەی زەق و زەق بۆ هەڕەشە بەردەوامەکانی سەر ئازادی ڕادەربڕین و ئەو مەترسیانەی کە ڕووبەڕووی ئەو کەسانە دەبێتەوە کە تەحەدای بیر ڕای ئایینی و ئایدیۆلۆژییەکان دەکەن.